Risampune nelatarang indik panglimbak aksara baline sane mengkin lanturan antuk dasar sesuratan aksara Bali ring ruang publik
Maosang sesuratan aksara Bali ring ruang
publik yening selehin makasujatinne sampun saking lami wenten ring wewengkon
jagat Baline. Sesuratan punika riin sadurung wenten buku pedoman kapanggihin
taler mabina-binayan. Napi malih sasampun Gubernur Bali duk warsa 1995
ngamedalang
Surat Edaran Gubernur Bali No. 01/1995 indik Penulisan Dwiaksara (Latin-Bali)
ring papan nama instansi pemerintah/swasta, hotel miwah restoran, wastan margi,
bale banjar, pura, genah/obyek pariwisata miwah genah-genah penting lanan ring
wewengkon jagat Bali.
Sasampun medal Surat Edaran Gubernur
punika, raris kalanturang antuk ngamedalang Pedoman Penulisan Papan Nama dengan
Aksara Bali (1996). Prinsip dasar ring buku pedoman punika katugesang ri kala
nyurat aksara Bali ring papan nama (ruang publik) mangda kabinayang indik (a)
basa miwah aksara, (b) basa Bali, basa Indonesia, miwah basa asing, (c) aksara
Bali nganutin Pasang Aksara Bali miwah aksara/huruf Latin nganggen EYD.
Malarapan antuk prinsip-prinsip punika,
ring buku pedoman inucap taler kauningayang indik (a) tata nyurat lengkara
nganutin pasang jajar sambung miwah jajar palas, (b) ranah adat miwah ranah modem .
Pasang jajar sambung kanggeen nyurat
lengkara sakadi sane sampun kamargiang saking riin ring lontare, pasang jajar
palas kanggen nyurat papan nama. Pasang jajar
sambung:
du g s¾Ói y*¾ lø w
t¾Ñø tu tu s&¾ t) pu kø n¾Ói y*¾ h n
ek bu du ;¾ h) enÓo.
Pasang
jajar palas:
di n s/ p) nÑi di k n/ epÉo pi nŠi
b lø |
DINAS PENDIDIKAN
PROVINSI BALI |
Ring ranah adat
sesuratan akasara Baline mangda anut ring kawigunannyane sajeroning budaya
Bali. Punika mawinan raris aksara Baline magenah ring duur aksara Latin, sakadi
pu r j g t/ Nÿ q, |
PURA
JAGAT NATA |
Ring ranah modern aksara
Baline nenten malih kanggen nyuratang basa Bali sakewanten kanggen nyuratang
basa Indonesia miwah asing sane madrebe tata nyurat matiosan. Punika mawinan
sesuratan aksara Bali ring ranah modern magenah ring sor aksara Latin, sakadi:
Kementrian Riset, Teknologi, dan Pendidikan Tinggi |
k) m) nÓ) ri y n/ ri s) t/ ,
et ekÂo eLÿ gø, d n/ p) nÑi di k n/ tø \ái |
Universitas Udayana |
ú ni p$ si t s/ ú d y n, |
SMA NEGERI 8 DENPASAR |
,6 s/ 6 m/ Á, n)
g) ri,8, ed næ s(, |
JALAN NANGKA |
j l n/ n \Ð, |
Tios ring indike punika
irika taler kasinahang tata nyurat papan nama atur piuning (pengumuman),
pakeling, miwah larangan sane ketah kagenahang ring wewidangan pura, genah
wisata, miwah sane lianan nganutin dwibasa utawi lintang mangda sida anut ring
tetujon komunikasi sane kaapti, sakadi
h tu(¾ pë n&¾, |
PENGUMUMAN |
ATTENTION |
Mÿ tu(¾ sU k×ß, |
TERIMA KASIH |
Nganutin pakadangan aksarannyane aksara
Bali kapalih dados aksara: (a) kantia, (b) talawia, (c) murdania, (d) dantia,
(e) ostia, (9) anusuara, (9) ardasuara, (h) usma, miwah (i) wisarga. Sampun
kaunggahang sajeroning Pedoman Pasang Aksara Baling (1998) nyurat kruna-kruna
basa Bali antuk aksara Bali patut nganutin uger utama inggih punika:
(1) Kruna-kruna
basa Bali sane
mula jati Bali kasurat antuk aksara anacaraka (akehnyane 18 aksara lagna miwah
pangangge aksara suara ulu, suku, taleng, taleng-tedong, miwah pepet).
(2) Kruna-kruna
basa Bali sane mawit saking basa Kawi miwah Sanskerta kasurat antuk aksara
swalalita, luire 18 aksara anacaraka, aksara mahaprana, aksara murdania, aksara
hresua/dirga, miwah aksara usma.
(3)
Kruna-kruna basa Bali sane
mawit saking basa tiosan (basa daerah tiosan, basa Indonesia, basa asing)
sajabaning basa Kawi miwah Sanskerta kasurat manut ucapan ring basa Baline. Wianjanane nganggen Anacaraka,
aksara suarannyane nganggen a kara Á, i kara ÷, u kara ú, é kara 6,, o kara 3, miwah ai
kara ü,
Saking uger utama sange kaunggahang
punika, sesuratan kruna-kruna miwah parinama
modern basa Bali sajeroning papan nama ring ruang public pastika mangda
anut ring uger . kaping tiga inucap. Kawentenan sesuratan modern ring pasang
aksara Bali Sadurungnyane nenten
naenin kasuratang. Wantah / Wayan Simpen AB (1979) nyurat akidik indike punika
ri kala nyurat kruna Balineesche Schrijftaal, Schwartz, Directeuer Onderwijs,
Eeredienst, miwah reringkesan modern sang sampun kaubah sajeroning pasang aksara Bali asli kaputusan loka karya
ring Dinas Kebudayaan Provinsi Bali tanggal 24 Desember 1997 tur kantun memargi
kantos mangkin
Yening selehin sesuratan kruna/parinama Bali modern
sane metu
sajeroning nyurat papan nama, luire:
(1) Kruna
Lingga Tigang Kecap
Kruna
lingga tigang kecap sane kecap pangawitnyana masuara e /ĕ / sane mawit saking basa Indonesia, basa daerah tiosan, miwah basa asing patut kasurat mapepet (la lenga,
ra repa )
sekolah |
: |
s) eKÿ l ;, |
Lembaga |
: |
ò mã g, |
remaja |
: |
Ï m j, |
pegawai |
: |
p) g Ew, |
(2) Kruna
Tiron
Pangater
masuara e /ĕ/
ring kruna tiron sang mawit saking basa Indonesia kasurat mapepet:
kecamatan |
: |
k) c m t n/, |
kelurahan |
: |
k) lu r h n/, |
pemerintah |
: |
p) m) ri nÓ ;, |
pendidikan |
: |
p) nÑi di k n/, |
penyuluh |
: |
p) Zÿu lu ;, |
(3)
Ringkesan miwah Akronim
Ringkesan
modern kasurat apit carik (siki) tur kasurat manut ucapannyane
pantaraning
aksara kadagingin pangembang):
MUDP |
: |
,6 m/ ¿ ¿ú ¿ ¿ ed ¿ ¿ ep, |
BRI |
: |
, eb ¿ ¿6(¾ ¿ ¿÷ ¿, |
SCTV |
: |
,6 s/ ¿ ec ¿ ¿ et ¿ ¿ et ¿ ¿, |
SMA |
: |
,6 s/ ¿ ¿6 m/ ¿ ¿Á, |
Ringkesan
modern sane madaging angka kasurat manut ucapannyane:
P3K |
: |
, ep, tø g , k/, |
D2 |
: |
, ed, du w, |
S3 |
: |
,6 s/ , tø g, |
Wangun
ringkesan modern lianan kasurat nganutin effesiensi tata aksara miwah komunikasi.
gg |
: gang |
: |
, eg ¿ ¿ eg ¿, |
: |
g*¾, |
jl |
: jalan |
: |
, ej ¿ ¿6 l/ , |
: |
j l n/, |
telp |
:telpun |
: |
, et læ/, |
: |
t) læu n/, |
Akronim
kasurat sakadi pidabdab nyurat kruna:
Kodam |
: |
eKÿ d m/, |
Disbud |
: |
di s®¡ d/, |
Sarbagita |
: |
s( b gø t, |
(4) Angka
Sajeroning
lengkara, angka patut kasurat apit carik :
.........2 meter |
: |
,2, em t$. |
.....warsa 2019 |
: |
w( ³,2019. |
(1) Sesuratan
Papan Nama
Sesuratan papan nama ring pedomane
puniki madasar antuk Surat Edaran Gubernur Bali No.1 warsa 1995 indik sesuratan
dwiaksara (Latin-Bali) ring papan nama Instansi pemerintah/swasta, hotel miwah
restoran, wastan margi, bale banjar, pura, genah/objek wisata, miwah genah
tiosan ring Bali.
Peraturan
Gubernur No. 80 Warsa 2018
Sakadi
sampun kauningin sareng sami, ring warsa 2018 medal Peraturan Daerah Provinsi
Bali No. 1 Warsa 2018 indik Bahasa, Aksara, dan Sastra Bali (Lembaran Daerah
Provinsi Bali Tahun 2018 Nomor 1) sane kanggen ngentosin Peraturan Daerah
Provinsi Bali No. 3 Warsa 1992. Perda No.1/2018 puniki raris karuntutin antuk
Peraturan Gubernur Bali No. 80 Warsa 2018 indik Pelindungan dan Penggunaan
Bahasa, Aksara, dan Sastra Bali serta Penyelenggaraan Bulan Bahasa Bali. Mapaiketan ring tata nyurat aksara Bali ring
ruang public, Peraturan Gubernur (No.80/2018) inucap kasinahang ring Bab IV
Pasal 4 indik Penggunaan Aksara Bali.
(1)
Aksara Bali patut kagenahang
ring duur aksara Latin ri kala nyurat wastan :
a.
genah suci umat Hindu
b.
lembaga adat
C.
prasasti peresmian gedung
d.
gedung
e. Lembaga Pemerinta
f. Lembaga Swasta
g. Margi
h. sarana pariwisata
i. fasilitas umum lianan
(2)
Aksara Bali dados kanggén nyuratang genah ibadah agama lianan
(3) Ageng wangun sesuratan aksara Bali
miwah Latin punika patut masaih.
Malarapan antuk Peraturan Gubernur
punika sinah pisan tata cara nyurat aksara Bali ring ruang publik pastika
mauwah. Perubahan sané tinglas pisan inggih punika genah aksara Baline sané
setata magenah ring duur aksara Latin. Nénten wénten malih pabinayan ri kala
nyurat ranah adat miwah ranah modern.
Uger utawi pasang aksara lianan pakantenannyané nénten mauwah,
sakéwanten wenten siki kalih sané patut titénin mangda sesuratan pasangnyané
nganutin prinsip dasar éjaan inggih punika effektif, effesien, miwah
komunikatif. Lianan ring punika mangda
kawigunan aksara Bali sajeroning sesuratan ring ruang publik madué
tetujon mangda:
a. nganutin dresta, budaya, miwah adat
sané kantun manggeh; miwah
b. nyihnayang panglimbak jagat
anyar/modern sakéwanten jatidiri miwah budaya Baliné tetep kukuh lestari.
Duaning asapunika sesuratan sané patut
tiéénin malih inggih punika: 1) Sesuratan wastan genah sakadi ring Bab IV Pasal
4 Peraturan Gubernur No.80/1918 kangkat nganggén Pasang Jajar Sambung utawi
Pasang Jajar Palas. Yening selehin, pasang jajar palas sané “lebih
komunikatif’, sakadi:
b el su b k¾À bê n¾ã tu(¾ s rI, |
BALE SUBAK ABIAN BATUR SARI |
ed ´ g du \ n/ , |
DESA GADUNGAN |
b el ¿ ¿ su b k/ ¿ ¿ h bê n/
¿ b tu(¾ ¿ ¿ s rI |
BALE SUBAK ABIAN BATUR SARI |
ed ´ ¿ ¿ g du \ n/ |
DESA GADUNGAN |
j l n¾Â \Ð.. |
JALAN NANGKA |
j l n/ ¿ n \Ð.. |
JALAN NANGKA |
2). Sesuratan carik
siki miwah carik kalih/parérén ring wastan genah/papan nama mangda sinah. Ring
buku pedoman sané riin kantun campuh sesuratan carik punika. Duaning asapunika
sesuratan carik siki Sadurung panguntat wastan genah/papan nama punika wantah
kanggén ri kala nyurat angka miwah ringkesan. Carik kalih kanggén wantah ring
panguntat, sakadi:
p) m) ri nÓ ;¾ ¿ epÉo pi nŠi ¿ b
lø |
PEMERINTAH PROVINSI BALI |
di n s/ ¿ ¿k) hu t n n/ |
DINAS KEHUTANAN |
j l n/ ¿ k epÓ n/ ¿ t nÓ¡ l(¾, ¿ ¿ nI tø ¿ m xÑ l,
¿ Ï eNÿ n/ . |
JALAN KAPTEN TANTULAR, NITI MANDALA, RENON |
,6 s/ ¿6 m/ ¿Á ¿
¿ n) g) ri ,1, |
SMA NEGERI 1 |
ed næ s(, |
DENPASAR |
j l n/ k emão j ¿ eNÿ eM(ÿ¾ ¿ ¿,24, ¿ ¿ ed næ s(. |
JALAN KAMBOJA NO.24 DENPASAR |
,6(¾ ¿ ¿¿ ¿6(¾ ¿ ¿ ¿¾÷, |
RRI |
sÓ së n/ ¿ ed næ s |
STASIUN DENPASAR |
l n/ ¿ h y m/ ¿ wu ru k/
¿ t) el ePÿ n/ , ¦0361§,227312. |
JL HAYAM WURUK TELP.(0361) 227312 |
3) Sesuratan
kruna/parinama sané mawit saking basa Indonesia miwah basa asing ring wastan
genah/papan nama taler patut titenin. Aksara sané kaanggén nyurat wantah aksara
wresastra/nanacaraka (18), aksara suarannyané nganggén aksara suara (a kara, i
kara, msl), tur kasurat manut ucapan basa Indonesia miwah basa asing, sakadi:
eHÿ et l/ ÷ enÑo en sê. |
HOTEL INDONESIA |
h d/ ¿ eRÿ k«¿ ¿ eHÿ et l/ |
HARD ROCK HOTEL |
kU ª. |
KUTA |
4) Sesuratan kruna/parinama
Indonesia/asing sané mawit saking basa Kawi miwah Sanskerta kantun manggeh
sakadi sesuratan basa Kawi/Sansekerta nganggen aksara sualalita sakadi :
j l n/ ¿ vI sß. |
JALAN BISMA |
p) m) ri nÓ ;¾ ¿ ¿ k vU p et n/
¿ b du*. |
PEMERINTAH KABUPATEN BADUNG |
k enÓ(o¾ ¿ ¿ vU p tø b du*. |
KANTOR BUPATI BADUNG |
Rÿ m y x ¿ ¿ eHÿ et l/. |
RAMAYANA HOTEL |
Kaketus saking
Kryapatra pesamuan alit Bahasa Bali
27-28 Agusstus 2019
Olih Drs. I Gde Nala Antara, M.Hum